Liturgia i modlitwa - 4/ Modlitwy eucharystyczne

Liturgia i modlitwa   4/ Modlitwy eucharystyczne

Modlitwa Eucharystyczna, to najważniejsza modlitwa Kościoła, w trakcie Mszy św. Podczas modlitwy eucharystycznej dokonuje się cud Przeistoczenia. Chrystus staje się obecny dla nas pod postaciami chleba i wina. Co więcej, zostają uobecnione wydarzenia, które przyniosły nam zbawienie: męka, śmierć, zmartwychwstanie, wniebowstąpienie Jezusa oraz zesłanie Ducha Świętego. Na Wschodzie tę modlitwę nazywa się „anaforą”, co oznacza wznoszenie ku górze. Na Zachodzie określa się ją czasem słowem „kanon”. Ta nazwa pochodzi stąd, że od końca IV wieku do Soboru Watykańskiego II używano tylko jednej modlitwy eucharystycznej, zwanej kanonem rzymskim. Aktualnie posługujemy się kilkoma modlitwami eucharystycznymi. Trzy z nich są przeznaczone na Msze św. z udziałem dzieci. Niektóre nawiązują do starożytności, inne powstały niedawno. Wszystkie jednak są ułożone według ustalonego przez tradycję schematu, na który składają się następujące elementy: prefacja, aklamacja „Święty” (Sanctus), epikleza, opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja, anamneza, ofiarowanie, modlitwy wstawiennicze, wielka doksologia. O doborze modlitwy eucharystycznej decyduje celebrans. Najbardziej znana jest II modlitwa eucharystyczna, jest odmawiana najczęściej. 

*****

I Modlitwa Eucharystyczna, czyli Kanon Rzymski

To najstarsza z Modlitw Eucharystycznych, powstawała w okresie od IV do XIII wieku. To również modlitwa najbardziej rozbudowana, której towarzyszy nie tylko bogactwo tekstów, lecz także i gestów (jak np. uniesienie oczu ku górze w czasie słów konsekracji, czy bicie się w piersi w czasie modlitw wstawienniczych).

II Modlitwa Eucharystyczna

Najbardziej znana i chyba najczęściej stosowana z Modlitw Eucharystycznych. Prostota i zwięzła forma nie oznacza jednak braku bogactwa treści teologicznych! II Modlitwa Eucharystyczna podkreśla trynitarny wymiar Boga: zwracamy się do Ojca, przypominając działanie Chrystusa i Ducha Świętego.

III Modlitwa Eucharystyczna

Ta modlitwa akcentuje działanie Ducha Świętego w dziejach zbawienia Jego obecność i rolę w sprawowanej Eucharystii. Zazwyczaj stosuje się ją w Mszach św. niedzielnych, gdyż jest bogatsza od II Modlitwy Eucharystycznej, a nie tak rozbudowana jak pierwsza.

IV Modlitwa Eucharystyczna

Charakterystyczne dla IV Modlitwy Eucharystycznej jest to, że po śpiewie Sanctus, przed konsekracją następuje piękne i bogato rozbudowane przypomnienie najważniejszych faktów z dziejów zbawienia. Jest to modlitwa czerpiąca inspirację z Biblii, dokumentów Soboru Watykańskiego II i myśli wschodnich Ojców Kościoła (dlatego IV Modlitwa Eucharystyczna zwana jest również Kanonem Ekumenicznym).

V Modlitwa Eucharystyczna

To właściwie cztery modlitwy połączone w jedną. Mamy tu cztery równe prefacje, którym odpowiadają cztery różne fragmenty modlitw wstawienniczych. Każda z nich zbudowana jest wokół innej myśli teologicznej:

A. Bóg kieruje swoim Kościołem;
B. Jezus jest naszą drogą;
C. Chrystus jest wzorem miłości;
D. Kościół na drodze ku jedności.

Modlitwy Eucharystyczne o Tajemnicy Pojednania

Powstały one z okazji obchodów Roku Świętego. W Mszale możemy znaleźć dwie Modlitwy Eucharystyczne o Tajemnicy Pojednania. Pierwsza z nich mówi o pojednaniu jako powrocie do Ojca i o Bogu, który objawia swoją wszechmoc w łasce przebaczenia. Druga natomiast przedstawia pojednanie z Bogiem, jako fundament pojednania z człowiekiem. Odwołując się do sytuacji egzystencjalnej człowieka, wiecznie pogrążonego w rozdarciu i wojnach, uprasza Ducha Świętego, który ma usunąć wszelkie przeszkody na drodze do zgody.

Modlitwy Eucharystyczna z udziałem dzieci

Ostatnią grupą Modlitw Eucharystycznych są te przeznaczone na Msze św. z udziałem dzieci. Zostały one włączone do Mszału wraz z Modlitwami Eucharystycznymi o Tajemnicy Pojednania. Styl tych trzech Modlitw Eucharystycznych jest prosty i komunikatywny, dostosowany dla dzieci. Posiadają one zasadniczo taką samą strukturę jak pozostałe Modlitwy Eucharystyczne, zostały jednak wzbogacone o elementy dialogu, dzięki którym dzieci mogą włączać się w modlitwę. Pierwsza z nich ukazuje Boga jako Ojca, druga mówi o Bożej Miłości, trzecia natomiast podkreśla charakter dziękczynny Eucharystii i jest przeznaczona dla dzieci starszych.

*****

Modlitwa eucharystyczna jest kulminacją Eucharystii. Każde ludzkie spotkanie czy wydarzenie ma swój moment najważniejszy. Nie wolno go przeoczyć. Jeśli Bóg staje się w tak niezwykły sposób obecny dla mnie, to ja powinienem być tutaj cały dla Niego. 

Msza Trydencka trwa aż do Soboru Watykańskiego II, który odpowiada na potrzeby zmieniającego się świata. Posoborowa liturgia jest przede wszystkim mniej tajemnicza i bardziej zrozumiała. Zostało to osiągnięte poprzez wprowadzenie języka ojczystego do liturgii i głośne wypowiadanie Modlitwy Eucharystycznej. Reformy dotyczyły również możliwości adaptacji zgodnie z najlepszymi cechami charakteru narodów i regionów, a także tradycji Kościoła lokalnego. To co było bardzo ważne to sięganie do źródeł i korzeni liturgii, czyli do pierwszych wieków Chrześcijaństwa, aby ukazać jedność z pierwszymi Chrześcijanami.

„Kościół zatem bardzo się troszczy o to, aby chrześcijanie w tym misterium wiary nie uczestniczyli jak obcy lub milczący widzowie, lecz aby przez obrzędy i modlitwy misterium to dobrze rozumieli, w świętej czynności brali udział świadomie, pobożnie i czynnie, byli kształtowani przez słowo Boże, posilali się przy stole Ciała Pańskiego i składali Bogu dziękczynienie; aby ofiarując niepokalaną Hostię nie tylko przez ręce kapłana, lecz także razem z nim, uczyli się ofiarowywać samych siebie i za pośrednictwem Chrystusa z każdym dniem doskonalili się w zjednoczeniu z Bogiem i wzajemnie ze sobą, aby ostatecznie Bóg był wszystkim we wszystkich.” (Sacrosanctum Concilium 48)

„Obrzędy Mszy świętej należy tak opracować, aby wyraźniej uwidocznić właściwe znaczenie i wzajemny związek poszczególnych części, aby łatwiejszy stał się pobożny i czynny udział wiernych. W tym celu, zachowując wiernie istotę obrzędów, należy je uprościć i opuścić to, co z biegiem czasu dodano jako powtórzenie lub co stało się zbędnym dodatkiem. Natomiast pewne elementy niesłusznie zatracone w ciągu wieków należy przywrócić, stosownie do pierwotnej tradycji Ojców Kościoła, o ile okaże się to pożyteczne lub konieczne.” (Sacrosanctum Concilium 50)

 
W skład Modlitwy Eucharystycznej wchodzą:

1. Dialog przed prefacją

• K: Pan z wami
• W: I z duchem twoim.
• K: w górę serca.
• W: Wznosimy je do Pana.
• K: Dzięki składajmy Panu Bogu naszemu
• W: Godne to i sprawiedliwe.

Ten dialog rozpoczyna całą Modlitwę Eucharystyczną, kapłan wzywa lud, aby wznosił swoje serca do Pana w modlitwie i dziękczynieniu. Jak mówi OWMR głównym celem jest zjednoczenie całej wspólnoty z Chrystusem w głoszeniu wielkich dzieł Bożych i w akcie złożenia ofiary. Już w tym dialogu zauważamy, że Modlitwa Eucharystyczna nie należy tylko do celebransa, ale całe zgromadzenie liturgiczne bierze w nim udział.

2. Prefacja

Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe a dla nas zbawienne, * abyśmy Tobie składali dziękczynienie i Ciebie wychwalali, * Panie, Ojcze niebieski, wszechmogący i miłosierny Boże, * przez naszego Pana Jezusa Chrystusa.

On bowiem litując się nad grzesznymi ludźmi, * narodził się z Maryi Dziewicy, * przez swoją mękę na krzyżu * wybawił nas od śmierci wiecznej, * a zmartwychwstając, dał nam wiekuiste życie.
Dlatego z Aniołami i Archaniołami * i z wszystkimi chórami niebios, * głosimy Twoją chwałę, * razem z nimi wołając:
(prefacja nr 29)

Prefacja podobnie jak dialog wstępny pochodzi z pierwszych wieków Chrześcijaństwa. W starożytności praktycznie każdy formularz miał swoją prefację (sakramentarz z Werony zawiera 267 prefacji), po Soborze Trydenckim było ich zaledwie 14, natomiast w chwili obecnej jest ich 97. Każda prefacja zawiera motyw dziękczynienia, uwielbienia, pouczenia wiernych i wprowadzenia w charakter danego dnia. Prefację można podzielić na trzy części (przejście od dialogu wstępnego do dziękczynienia, dziękczynienie (embolizm prefacyjny), przejście od dziękczynienia do aklamacji)

3. Aklamacja „Święty” (Sanctus)

Święty, Święty, Święty Pan, Bóg Zastępów. Pełne są niebiosa i ziemia chwały Twojej. Hosanna na wysokości.

Aklamacja jest złożona z trzech fragmentów Pisma Świętego, a dokładnie z widzenia proroka Izajasza (Iz 6,3), z okrzyków ludu przy wjeździe Chrystusa do Jerozolimy i z wiersza psalmowego (Ps 118,26). Bierze w niej udział cały lud wraz z kapłanem. Teologowie twierdzą, że odnosi się do całej Trójcy Świętej, czyli jest to aklamacja trynitarna, co potwierdzałoby tezę, iż wszystkie Osoby Boskie mają swój udział w tej najświętszej ofierze.

4. Postsanctus

 Zaprawdę, święty jesteś, Boże, źródło wszelkiej świętości.
(II Modlitwa Eucharystyczna)

Modlitwa stanowiąca przejście od Sanctus do Wspomnienia tajemnicy dnia lub do epiklezy konsekracyjnej.

5. Wspomnienie tajemnicy dnia

Dlatego stajemy przed Tobą * i zjednoczeni z całym Kościołem, *uroczyście obchodzimy pierwszy dzień tygodnia, * w którym Jezus Chrystus zmartwychwstał * i zesłał na Apostołów Ducha Świętego. * Przez Chrystusa prosimy Ciebie, wszechmogący Boże:
(II Modlitwa Eucharystyczna; w niedziele, w które nie wypada inne wspomnienie)

Wspomnienie tajemnicy dnia występuje jedynie w I, II i III Modlitwie Eucharystycznej. Odmawia się je w następujących dniach:
- niedziele
- uroczystość Bożego Narodzenia i oktawa
- uroczystość Objawienia Pańskiego
- Msza Wieczerzy Pańskiej
- od Wigilii Paschalnej do 2 Niedzieli Wielkanocy
- uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego
- niedziela Zesłania Ducha Świętego
- uroczystość Zwiastowania Pańskiego
- święto Przemienienia Pańskiego
- rocznica konsekracji własnego kościoła
- uroczystość Narodzenia św. Jana Chrzciciela
- uroczystość Wniebowzięcia NMP
- uroczystość Wszystkich Świętych
- uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP

6. Epikleza konsekracyjna

Uświęć te dary * mocą Twojego Ducha aby stały się dla nas Ciałem + i Krwią * naszego Pana Jezusa Chrystusa.
(II Modlitwa Eucharystyczna)

Epikleza jest to prośba o zesłanie Ducha Świętego, aby przeistoczył chleb i wino w Ciało i Krew Jezusa Chrystusa. Kapłan wyciąga ręce nad darami a w trakcie słów Ciałem i Krwią robi nad nimi znak krzyża. Bardzo charakterystyczna jest liczba mnoga co pokazuje, że to Cały Kościół wzywa Ducha Świętego.

7. Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja

On to, gdy dobrowolnie wydał się na mękę,
wziął chleb i dzięki Tobie składając, * łamał i rozdawał swoim uczniom, mówiąc:

Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy:
To jest bowiem Ciało moje,
które za was będzie wydane.

Podobnie po wieczerzy
wziął kielich * i ponownie dzięki Tobie składając, * podał swoim uczniom, mówiąc:

Bierzcie i pijcie z niego wszyscy:
To jest bowiem kielich Krwi mojej
nowego i wiecznego przymierza,
która za was i za wielu będzie wylana
na odpuszczenie grzechów.
To czyńcie na moją pamiątkę.

(II Modlitwa Eucharystyczna)

Jest to szczytowy moment podczas Eucharystii, kapłan opowiada o czynnościach wykonywanych przez Chrystusa, a następnie sam wypowiada słowa konsekracji. W tym momencie ukazuje nam się Chrystus jako kapłan, to on wciela się w osobę Chrystusa i wypowiada słowa w pierwszej osobie. Jest to oczywisty dowód na to, że osoba kapłana jest osobą Chrystusa (In persona Christi). Wszystko co wypowiada kapłan dzieje się tu i teraz (słowa konsekracji są w czasie teraźniejszym), nie jest to zwykłe wspomnienie, albo odegranie scenki w teatrze, Chrystus rzeczywiście przychodzi do swojego Kościoła i składa się w ofierze za nasze grzechy. To wszystko stało się raz i dzieje się bez przerwy, gdyż Bóg jest poza czasem. Słowa konsekracji są jednakowe w każdej Modlitwie Eucharystycznej i jako jedyne mają większą czcionkę, co ciekawe zadbano o to, aby w Mszale nie były rozdzielone na dwie strony.

8. Aklamacja po przeistoczeniu

Główny Celebrans: Tajemnica wiary.

Lud odpowiada: Chrystus umarł, Chrystus zmartwychwstał, Chrystus powróci.
(Aklamacja czwarta)

Aklamacja jest wyznaniem wiary w obecność Chrystusa w Eucharystii. Ożywia ona udział wiernych podczas Modlitwy Eucharystycznej. W każdej Modlitwie Eucharystycznej występują cztery takie same aklamacje.

9. Anamneza

Wspominając śmierć i zmartwychwstanie Twojego Syna, * ofiarujemy Tobie, Boże, Chleb życia i Kielich zbawienia * i dziękujemy, że nas wybrałeś, * abyśmy stali przed Tobą i Tobie służyli.
(II Modlitwa Eucharystyczna)

Anamneza oznacza pamiątkę, wspomnienie, ale też nie każde. Jest to bardzo charakterystyczne wspomnienie wydarzenia, które ma skutki w teraźniejszości. Modlitwa ta jest sakramentalną obecnością krzyżowej ofiary, liturgiczną „prezentacją” Ojcu ofiary Syna, dziękczynieniem za Jego błogosławieństwa, udziałem Kościoła w modlitwie oraz oddaniem się Kościoła. Anamneza jest przede wszystkim odpowiedzią na słowa Chrystusa: „To czyńcie na moją pamiątkę”.

10. Epikleza komunijna

Pokornie błagamy, * aby Duch Święty zjednoczył nas wszystkich, * przyjmujących Ciało i Krew Chrystusa.
(II Modlitwa Eucharystyczna)

Podobnie jak epikleza konsekracyjna jest to modlitwa z prośbą o przybycie Ducha Świętego, tylko tym razem modlimy się o zjednoczenie w komunii. W ten sposób uwidacznia się rola Ducha Świętego w liturgii.

11. Modlitwy wstawiennicze

Pamiętaj, Boże, o Twoim Kościele na całej ziemi. * Spraw, aby lud Twój wzrastał w miłości * razem z naszym Papieżem N., * naszym Biskupem N.  oraz całym duchowieństwem. Pamiętaj także o naszych zmarłych braciach i siostrach, * którzy zasnęli z nadzieją zmartwychwstania, * i o wszystkich, którzy w twojej łasce odeszli z tego świata. * Dopuść ich do oglądania Twojej światłości. * Prosimy Cię, zmiłuj się nad nami wszystkimi * i daj nam udział w życiu wiecznym * z Najświętszą Bogurodzicą Dziewicą Maryją, * ze świętymi Apostołami, * (ze świętym N.) i wszystkimi świętymi, * którzy w ciągu wieków podobali się Tobie, * abyśmy z nimi wychwalali Ciebie przez Twojego Syna, Jezusa Chrystusa.
(II Modlitwa Eucharystyczna)

Modlitwy wstawiennicze pokazują nam, że Eucharystia jest sprawowana w łączności i jedności z całym Kościołem, z tym na ziemi i w niebie. Wyróżniamy modlitwy wstawiennicze za Kościół, za nowo ochrzczonych (w Mszy przy udzielaniu Chrztu), za bierzmowanych (w Mszy przy udzielaniu bierzmowania), za nowożeńców (w Mszy za nowożeńców), za zmarłego (polecanego we Mszy), za wszystkich zmarłych, za żywych.

12. Doksologia końcowa

Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, * Tobie, Boże, Ojcze wszechmogący, * w jedności Ducha Świętego, * wszelka cześć i chwała, * przez wszystkie wieki wieków.

Lud odpowiada: Amen.

Doksologia we wszystkich Modlitwach Eucharystycznych brzmi jednakowo. Bardzo istotne jest końcowe Amen, gdyż wypowiada je całe zgromadzenie i to właśnie nim podpisuje się pod całą Modlitwą Eucharystyczną. Jest to najważniejsze Amen podczas całej liturgii, dlatego powinno być dowartościowane śpiewem.

*****

Przestudiowanie modlitw eucharystycznych prowadzi do wniosku, iż zawierają one w sobie i oddają do dyspozycji wiernych wszystkie elementy konieczne dla autentycznego życia duchowego. Są one sformułowane w pierwszej osobie liczby mnogiej, aby podkreślić charakter wspólnotowy Kościoła, który gromadzi się na sprawowanie Eucharystii. Z kolei kapłan podczas celebrowania Mszy św. często pozdrawia wiernych, posługując się słowami, którymi anioł powitał Maryję. Podczas celebracji modlitwy eucharystycznej uobecniają się najważniejsze misteria z życia Chrystusa, tzn. Jego śmierć i zmartwychwstanie. Towarzyszy temu przedziwna moc Ducha Świętego, który wszystko ożywia i uświęca, oraz wzniosły śpiew hymnu uwielbienia, poprzez który w sprawowaniu liturgii łączymy się z zastępami aniołów. Komunia ta dokonuje się nie tylko z niebem, lecz także z tymi, którzy na skutek cierpień i chorób nie mogą fizycznie uczestniczyć we Mszy św., lecz na sposób duchowy jednoczą się z wiernymi zebranymi w kościele i dopełniają w swoim ciele udręk samego Chrystusa. Uświadomienie sobie tych prawd pozwoli wiernym nie tylko godnie przeżywać Najświętszą Ofiarę, lecz również spowoduje rozwój życia wewnętrznego. Poddani działaniu modlitwy eucharystycznej wierni, skupieni na każdym jej słowie, śpiewie i geście, wzniosą swoje dusze przed majestat Boga, by przed Nim i w Nim doświadczyć skutków odkupienia i oglądać już zadatek życia wiecznego.

Aby wierni mogli owocniej przeżywać tajemnice modlitw eucharystycznych, Sobór Watykański II nie tylko dał inspirację do powstania nowych, obok Kanonu rzymskiego, lecz także dostosował ich język oraz słownictwo do mentalności współczesnego uczestnika zgromadzenia liturgicznego. Taki stan rzeczy stał się odpowiedzią na soborowy postulat czynnego oraz świadomego uczestniczenia w obrzędach liturgicznych. Jasna terminologia teologiczna, traktująca o najistotniejszych prawdach wiary, bez wątpienia może przyczynić się do wzrostu pobożności i duchowości liturgicznej, ponieważ uczyni Mszę św. wraz z jej centralną częścią, jaką jest modlitwa eucharystyczna, bardziej przejrzystą i łatwiejszą w odbiorze dla wiernych. Także i w tym przypadku sprawdza się jedna z ważniejszych zasad pedagogii religijnej, która głosi, iż bez informacji nie ma formacji. Świadome chłonięcie treści modlitw liturgicznych, przyjęcie ich całym umysłem i sercem spowoduje, że uczestnik obrzędów Mszy św. nauczy się wznosić na najwyższy poziom obcowania z sacrum.

 

Bibliografia:
- fragmenty książki: Liturgia jako przestrzeń modlitwy i uświęcenia - ks. Adrian Przybecki
- Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego z 2004 roku dla Diecezji Polskich
- Mszał Rzymski dla Diecezji Polskich - Wydanie pierwsze; Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 1986
- O mszy Świętej najprościej - ks. Jerzy Stefański
- „Sobór Watykański II konstytucje, dekrety, deklaracje” Wydawnictwo Pallottinum; Poznań 1967 (PDF)

Netografia:
- www.malygosc.pl/doc/1105140.Modlitwa-Eucharystyczna
- www.niedziela.pl/artykul/43518/nd/Liturgia-Eucharystyczna---Modlitwa
- zdjęcie: deon.pl
- zdjęcie: opoka.news
- zdjęcie: sanktuarium.ostroleka.pl