Ikona, choć jej grecka etymologia na to by wskazywała (gr. eikon - obraz), nie jest zwykłym obrazem, jakich wiele na naszych ścianach. Jak wyjaśniałem to nieco w ostatnim artykule, ikony są pewnego rodzaju sposobem na "zatrzymanie" Bożego oblicza w obrazie, ikona jest więc świętym obrazem, a jej pisanie otoczone jest sferą sacrum (a przynajmniej powinno być, z pewnością znajdą się ikonopisarze nieświadomi tego, czym jest pisana przez nich ikona). Może wydać się to zaskakujące, ale ikony są w Kościele Wschodnim odpowiednikami naszych zachodnich relikwii*. Świetnie podsumowuje to zdanie p. Agnieszki Wyparło:
Ikona z pewnością nie jest „zwykłym” obrazem, ikona nie jest przeznaczona do oglądania; a przynajmniej nie tylko do oglądania. Ikona nie służy do ozdoby, nie musi cieszyć oka. [...] Bo ikona musi być napisana tak, aby świadczyła o tajemnicy zbawienia.**
Świetne podsumowanie - ikona świadczy o tajemnicy zbawienia już przez samo to, że jest. Nie pisalibyśmy ikon, gdyby Chrystus nie przyjął ludzkiego, widzialnego ciała.
Ikona w pewnych momentach historii Kościoła została postawiona nawet na równi z głoszeniem Ewangelii, jak stwierdza orzeczenie Soboru Nicejskiego II z 787 r.:
Rzeczy bowiem, które wzajemnie na siebie wskazują (ikona i Ewangelia), mają z pewnością, tak jedna, jak i druga, takie samo znaczenie.***
Ikona nie jest malowana - jak obraz. Ikona jest pisana - jak Ewangelia. Można śmiało powiedzieć, że ikona jest Ewangelią, ale zapisaną za pomocą obrazu.
Świętość ikony sprawia, że każda czynność związana z jej tworzeniem ma symbolikę teologiczną, a czas pracy nad nią to istne rekolekcje. Szanujący się ikonopisarz pracę rozpoczyna od... postu. Aby przygotować prawidłowo obraz Boży na desce, najpierw trzeba prawidłowo przygotować go w duszy.
Czym ikona różni się od zwykłych obrazów? Przede
wszystkim tym, że, o ile w każdym obrazie forma przeważa nad treścią, o tyle w
ikonach sprawa ma się odwrotnie. Mniej istotne jest to, co „się dzieje” na ikonie,
ważniejsze jest podłoże teologiczne. W ten sposób bardzo często zdarza się, że
na ikonach Chrystus może pojawiać się w kilku miejscach naraz, co ma miejsce np.
w przypadku ikony Narodzenia Pańskiego, gdzie przedstawiona jest scena, gdzie
Chrystus leży w kamiennym żłobie (co już samo w sobie ma bogatą symbolikę), a obok
widzimy Chrystusa obmywanego po porodzie przez dwie położne. W ikonie ważniejsze
niż wierne odwzorowanie zdarzeń jest wierne odwzorowanie znaczenia
teologicznego przedstawionego wydarzenia.
W tej serii spróbuję wyjaśnić Wam niektóre z
symboli, które pojawiają się w ikonografii i niosą ze sobą jakąś teologiczną
myśl.
Ikony pisane są według kanonu, nie są indywidualnym wymysłem artysty. Można porównać to do liturgii - kapłan nie może w trakcie liturgii robić, co sam uzna za stosowne. Chociażby miał najświętsze pragnienia i bardzo dobre pomysły na prowadzenie liturgii, nie może on dodać nic swojego. Liturgia zwyczajnie nie jest jego własnością. Co nie oznacza, że zupełnie nie ma wpływu na to, co dzieje się w czasie liturgii. Podobnie z ikonami - szczegóły leżą w gestii artysty. Całokształt jednak, symbolika, sposób przedstawienia - należą do wypracowywanego przez wieki kanonu. Kanon, podobnie jak w przypadku wspomnianej liturgii, ma służyć temu, że ikona nie będzie subiektywnym wytworem ikonopisarza, a będzie spojrzeniem na dane wydarzenie, na daną osobę przedstawianą na ikonie, tak, jak patrzy na nią Kościół. Wspomnieliśmy już o tym, że ikonę możemy uznać za obrazowe przedstawienie Ewangelii. Kanon, reguły rządzące pisaniem, służą właśnie temu, aby ikona rzeczywiście była wiernym odwzorowaniem Pisma Świętego.***
~~~~
W przygotowaniu artykułu korzystałem z poniższych publikacji:
*Anna Agnieszka Wyparło, Rozważania wokół teologii ikony, http://www.anthropos.us.edu.pl/anthropos3/teksty/tekstB2.htm [dostęp 9.01.2021]
**Tamże
*** Marta Giglok, Przestrzeń celowo ograniczona - rola kanonu w sztuce ikony, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego [wersja internetowa]
W przygotowaniu obrazka tytułowego wykorzystałem ikonę Andrieja Rublowa, Trójca Święta (https://pl.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%B3jca_%C5%9Awi%C4%99ta_(ikona_Andrieja_Rublowa)
Bardzo ciekawa seria artykułów
OdpowiedzUsuń